“DẤU ẤN VÕ VĂN KIỆT” VỚI KHẢO CỔ HỌC

Sinh thời, đồng chí Võ Văn Kiệt đã được Đảng, Nhà nước giao nhiều trọng trách quan trọng ở nhiều địa phương, như Vĩnh Long, Kiên Giang, Bạc Liêu, Cà Mau, Sài Gòn - Gia Định, thành phố Hồ Chí Minh; ở Trung ương, tháng 3/1982, tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ V của Đảng, đồng chí tiếp tục được bầu vào Ban Chấp hành Trung ương và bầu làm Ủy viên Bộ Chính trị; tháng 4/1982, được Quốc hội phê chuẩn làm Phó Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng, kiêm Chủ nhiệm Ủy ban Kế hoạch Nhà nước.
Tháng 12/1986, tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VI của Đảng, đồng chí Võ Văn Kiệt được bầu lại vào Ban Chấp hành Trung ương Đảng, được Ban Chấp hành Trung ương bầu làm Ủy viên Bộ Chính trị. Kỳ họp thứ nhất (Quốc hội khóa VIII), đồng chí được bầu lại làm Phó Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng, kiêm Chủ nhiệm Ủy ban Kế hoạch Nhà nước.
Tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VII của Đảng (tháng 6/1991), đồng chí Võ Văn Kiệt tiếp tục được bầu vào Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị. Kỳ họp thứ nhất Quốc hội khóa VIII, đồng chí được Quốc hội phê chuẩn giữ chức Phó Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng. Đến kỳ họp thứ chín Quốc hội khóa VIII (tháng 8/1991), đồng chí được Quốc hội bầu giữ chức Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng và tại kỳ họp thứ nhất, Quốc hội khóa IX (tháng 10/1992), đồng chí Võ Văn Kiệt được bầu làm Thủ tướng Chính phủ nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, Phó Chủ tịch Hội đồng Quốc phòng và An ninh cho đến năm 1997.
Tháng 6/1996, tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VIII của Đảng, đồng chí Võ Văn Kiệt tiếp tục được bầu vào Ban Chấp hành Trung ương, được Trung ương bầu vào Bộ Chính trị và được cử làm Ủy viên Thường vụ Bộ Chính trị.
Từ tháng 12/1997 - 4/2001, do tuổi cao, đồng chí xin rút khỏi Bộ Chính trị, Ban Chấp hành Trung ương và được Hội nghị lần thứ tư Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa VIII cử làm Cố vấn Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam.
Do công lao to lớn đối với sự nghiệp cách mạng của Đảng và dân tộc, uy tín lớn trong và ngoài nước, đồng chí Võ Văn Kiệt đã được Đảng, Nhà nước tặng thưởng Huân chương Sao vàng, Huy hiệu 60 năm tuổi Đảng và nhiều huân, huy chương cao quý khác. Cuộc đời đồng chí là tấm gương sáng để đồng bào, cán bộ, chiến sĩ cả nước yêu quý, kính trọng và mãi mãi noi theo.
Với tính cách nổi bật là sâu sát thực tế, dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm, sẵn sàng dấn thân cho cái mới, đồng chí Võ Văn Kiệt đã động viên được nhiều lực lượng xã hội tham gia vào công cuộc đổi mới toàn diện và sâu sắc của Đảng và Nhà nước. Đồng chí đã có nhiều đóng góp về lý luận và thực tiễn để xóa bỏ cơ chế kinh tế tập trung quan liêu, bao cấp, hoạch định và thực hiện đường lối đổi mới đất nước. Đồng chí Võ Văn Kiệt có những quyết định táo bạo và là người chỉ đạo thực hiện nhiều dự án quan trọng như: Thủy điện Trị An; công trình thủy lợi đào kênh T5 đưa nước lũ thoát ra biển Tây; khai phá Đồng Tháp Mười và tứ giác Long Xuyên, ngọt hóa bán đảo Cà Mau; công trình đường dây tải điện 500KV Bắc - Nam; đường Bắc Thăng Long - Nội Bài; đường Hồ Chí Minh; Nhà máy lọc dầu Dung Quất và phát triển ngành dầu khí, viễn thông, hàng không, xây dựng các khu công nghệ cao Hòa Lạc; công viên phần mềm Quang Trung; Làng văn hóa các dân tộc Việt Nam... Tất cả nói lên tâm huyết và những nỗ lực phi thường của đồng chí Võ Văn Kiệt trong tổ chức thực hiện các chủ trương của Đảng, để lại “dấu ấn Võ Văn Kiệt” góp phần xây dựng, phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội của đất nước, đồng thời thể hiện tầm nhìn, trí tuệ của một nhà lãnh đạo xuất sắc.
Với những hiểu biết và gắn với chuyên môn của mình, tôi xin giới thiệu 02 chỉ đạo sáng suốt, có tầm nhìn chiến lược của đồng chí Võ Văn Kiệt về lĩnh vực Văn hóa, mà cụ thể hơn là về Khảo cổ học.
1. Lĩnh vực văn hóa
Một trong những quyết định táo bạo và là người chỉ đạo thực hiện nhiều dự án quan trọng như đã nêu ở trên, đồng chí Võ Văn Kiệt, với tư cách là Thủ tướng Chính phủ đã thể hiện những trăn trở và tâm huyết của mình với văn hóa dân tộc, cụ thể là quyết định thành lập Làng văn hóa các dân tộc Việt Nam và nhiều quyết định tiếp sau để tạo cơ sở pháp lý cho việc thành lập và tổ chức hoạt động.


Du khách tham quan tại Làng Văn hóa Du lịch các dân tộc Việt Nam
Nguồn: Trang tin điện tử TDTT-Tổng cục TDTT

Theo đúng kế hoạch, công trình đã hoàn tất vào tháng 9/2010 và Lễ khai trương Làng Văn hóa các dân tộc Việt Nam đã chính thức diễn ra vào ngày 9/9/2010. Đây là một trong những sự kiện trọng đại thiết thực chào mừng Đại lễ 1000 năm Thăng Long - Hà Nội. "Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam xứng đáng là một trung tâm văn hóa, thể thao, du lịch quốc gia, là nơi tập trung tái hiện, gìn giữ, phát huy các di sản văn hóa truyền thống của 54 dân tộc Việt Nam, để giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc" (2).

2. Đối với Khảo cổ học
Theo chỉ thị của Thủ tướng Võ Văn Kiệt, trong ba năm 1993, 1994 và 1995 Viện Khảo cổ học thuộc Trung tâm Khoa học xã hội và Nhân văn Quốc gia (nay là Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam) đã tích cực tổ chức thực hiện các chương trình điều tra khảo cổ học ở ba vùng trọng điểm là quần đảo Trường Sa, Tây Nguyên và Nam Bộ Việt Nam.
Về chương trình khảo cổ học Trường Sa, tôi đã có dịp giới thiệu trong bài: Chủ quyền của Việt Nam tại biển Đông qua tư liệu khảo cổ học trên Website của Viện Nghiên cứu Kinh thành. Ở đây tôi chỉ tóm lược những kết quả chính.
Viện Khảo cổ học đã tiến hành điều tra nhiều đảo, đặc biệt là đã khai quật có hệ thống trên 2 đảo: Trường Sa Lớn và Nam Yết. Trong các hố khai quật, các nhà Khảo cổ học đã phát hiện được những mảnh gốm thô thuộc văn hóa Sa Huỳnh, một văn hóa thời đại Sắt phân bố rộng ở đất liền, miền Nam Trung Bộ. Điều này cũng dễ hiểu, vì trên đảo Palawan (Philippine), gần đảo Trường Sa, các nhà khảo cổ học Philippine đã tìm được các di tích văn hóa Sa Huỳnh, trong đó có hiện vật khuyên tai hai đầu thú. Như vậy, văn hóa Sa Huỳnh đã lan tỏa đến Philippine thì hiển nhiên sự có mặt của văn hóa này ở Trường Sa là một điều hợp lý.

 
Thủ tướng Võ Văn Kiệt trực tiếp chỉ đạo Trung tâm Khoa học xã hội và Nhân văn Quốc gia
(nay là Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam) thực hiện 3 chương trình khoa học: Khảo cổ học Trường Sa,
Tây Nguyên và Nam Bộ, năm 1993
Nguồn: Viện Khảo cổ học

Một phát hiện quan trọng nữa là, ở cả hai đảo Trường Sa Lớn và Nam Yết, các nhà Khảo cổ học đều phát hiện được đồ gốm sứ Việt Nam từ thế kỷ 13 - 14 đến thế kỷ 17 - 18. Phát hiện này có thể khẳng định sự có mặt liên tục của người Việt Nam trên các hòn đảo này, ít ra là từ thời Trần và liên tục trong các thế kỷ sau. Trên đảo Nam Yết, trong hố khai quật đã phát hiện di tích bếp lửa giữa những đống vỏ sò ốc. Đó là chứng cứ chắc chắn của một nơi cư trú.
Trên đảo Song Tử Tây, các nhà khảo cổ học đã phát hiện được những đồng tiền thời Nguyễn. Những đồng tiền thời kỳ này, theo một tờ tạp chí Khảo cổ học Pháp, cũng đã được phát hiện tại quần đảo Hoàng Sa.
Như vậy, những phát hiện khảo cổ học trên quần đảo Trường Sa là tư liệu vô cùng quan trọng, nó là những chứng tích khoa học hiển nhiên về các hoạt động trên biển của cư dân tiền sử Việt Nam cũng như của người Việt Nam trong lịch sử. Quan trọng hơn nữa là, những tư liệu khảo cổ học này, cũng đương nhiên, góp phần khẳng định chủ quyền lãnh thổ và lãnh hải của quốc gia.
Đối với chương trình khảo cổ học Tây Nguyên, theo chỉ thị của Thủ tướng Võ Văn Kiệt, Viện Khảo cổ học mới có điều kiện tiến hành điều tra và khai quật ở một khu vực có thể nói là từ trước đến nay (1993) chưa biết gì về khảo cổ học.

Tại Tây Nguyên (khi chưa có tỉnh Đăk Nông), các nhà khảo cổ học đã phát hiện được nhiều di tích khảo cổ học tại các tỉnh Kon Tum, Gia Lai, Đăk Lắk, Lâm Đồng và khai quật một số địa điểm quan trọng trong số đó, như: Biển Hồ, Trà Dôm (Gia Lai), Buôn Triết (Đăk Lăk). Điều đặc biệt có ý nghĩa là lần đầu tiên khảo cổ học phân lập được một văn hóa khảo cổ giai đoạn hậu kỳ Đá mới - sơ kỳ Kim khí: văn hóa Biển Hồ. Trên cơ sở đó, khi giải phóng mặt bằng cho lòng hồ thủy điện Ialy (2001), các nhà khảo cổ học đã phát hiện và di dời toàn bộ di chỉ khảo cổ học Lung Leng (Sa Thầy, Kon Tum). Sau đó qua kết quả điều tra và nghiên cứu trên phạm vi rộng hơn ở huyện Sa Thầy và Kon Tum, các nhà khảo cổ học đã xác định Lung Leng là một văn hóa khảo cổ, có niên đại cổ xưa, từ hậu kỳ thời đại Đá cũ đến sơ kỳ thời đại Kim khí, mang đặc trưng văn hóa Sa Huỳnh (cư trú và mộ táng) và kéo dài đến các giai đoạn lịch sử về sau.
Những phát hiện này đã khẳng định chắc chắn rằng, chúng ta đã phát hiện được một văn hóa lâu đời trên đất cao nguyên, làm cơ sở để gắn bó các tộc người trong đại gia đình dân tộc và có gốc rễ bản địa. Những dấu tích văn hóa Sa Huỳnh ở Tây Nguyên vừa cho chúng ta biết rõ hơn phạm vi phân bố của văn hóa Sa Huỳnh, vừa cho thấy trong thời đại Sắt, vùng biển và vùng núi Nam Trung Bộ là thuộc một vùng văn hóa không thể chia cắt.
Trong chương trình này, Viện Khảo cổ học còn khai quật di tích Cát Tiên (Lâm Đồng). Kết quả đã làm xuất lộ một khu đền - tháp - mộ quy mô lớn. Cát Tiên còn được khai quật nhiều năm sau đó, đã phát hiện nhiều di tích, di vật quan trọng, có thể khẳng định, đây là khu thánh địa ảnh hưởng văn hóa Ấn Độ giáo và trong quá trình phát triển gần gũi với văn hóa Champa ở Nam Trung Bộ và văn hóa Óc Eo ở Tây Nam Bộ


 
Thánh Địa Cát Tiên: 1. Linga - Yoni; 2. Khai quật Tháp cổng
Nguồn: htt://vi.wikipedia.org/wiki/Thánh_địa_Cát-Tiên
Đối với chương trình khảo cổ học Nam Bộ, theo chỉ thị của Thủ tướng Võ Văn Kiệt, chương trình này sẽ được thực hiện đến năm 2000. Bởi vì phạm vi nghiên cứu rộng và tính phức tạp của các vấn đề văn hóa khảo cổ.
Viện Khảo cổ học đã tiến hành khảo sát 14 tỉnh trong tổng số 15 tỉnh Nam Bộ (thời điểm năm 1993), đã làm việc tại 10 bảo tàng cấp trung ương và cấp tỉnh và đào thám sát nhiều địa điểm, khai quật 07 di tích quan trọng.
Như chúng ta đều biết, sau ngày giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước (1975), đến nay (1993), sau gần 20 năm nghiên cứu, Khảo cổ học đã phát hiện được một hệ thống các văn hóa từ sơ kỳ thời đại Kim khí đến thời đại Sắt trong khu vực lưu vực sông Đồng Nai. Ở châu thổ sông Cửu Long, nền văn hóa Óc Eo cũng đã được phát hiện với nhiều di tích khác nhau và với một khối lượng di vật khổng lồ. Nhưng còn nhiều vấn đề xung quan nền văn hóa này, tại thời điểm đó, chưa được hiểu biết rõ ràng. Do đó một trong những nhiệm vụ quan trọng của Chương trình khảo cổ học Nam Bộ là làm sao phân định được các giai đoạn hình thành, phát triển và suy tàn của nền văn hóa này.
Với kết quả thu được của Chương trình, chúng ta đã hiểu biết phần nào về văn hóa Óc Eo, nhận thức được rằng, các di tích đã phát hiện được từ trước, không phải là đồng đại, mà có cả những di tích sớm (tiền Óc Eo) và cả những di tích muộn (hậu Óc Eo).
Những di tích sớm của văn hóa Óc Eo được khai quật trong đợt này có thể kể đến: Gò Cây Tung (An Giang), Gò Cao Su (Long An), Giồng Phệt, Giồng Cá Vồ (Cần Giờ, Tp Hồ Chí Minh),.. Những di tích này dã mang đến nhận thức khoa học quan trọng là, “những yếu tố sơ khai và sau này định hình và phổ biến trong văn hóa Óc Eo… Như vậy, có thể đặt giả thiết là văn hóa Óc Eo được hình thành từ những văn hóa Tiền Óc Eo khác nhau” (3). Điều đó cho thấy, chúng ta đã tìm được nguồn gốc của văn hóa Óc Eo hay nói cách khác, văn hóa Óc Eo có nguồn gốc bản địa. Theo kết quả khai quật và nghiên cứu khảo cổ học và các khoa học liên ngành, kết hợp với ghi chép của thư tịch Trung Quốc, thì cho dù Phù Nam là một quốc gia thống nhất hay là một tập hợp nhiều tiểu quốc, thì chúng ta cững có thể nhận thấy rằng Nam Bộ Việt Nam, nơi phổ biến di tích văn hóa Óc Eo, phải là phần đất cơ bản của nhà nước Phù Nam. Gỉa thiết khoa học này đã được chứng minh này một rõ ràng hơn, đặc biệt là kết quả của Đề án: Nghiên cứu khu di tích Óc Eo - Ba Thê, Nền Chùa (Văn hóa Óc Eo Nam Bộ) do Chính Phủ giao cho Viện Hàn Lâm KHXH VN tổ chức thực hiện (2017 - 2020) (4)
Theo Tân Đường thư, thì Chân Lạp, hay còn gọi là Cát Miệt, tức Khmer. Nhưng không có một thư tịch cổ nào nói chủ nhân Phù Nam cũng nói tiếng Khmer. Ngược lại, các thư tịch nói rằng, người Phù Nam nói một ngôn ngữ gần ngôn ngữ các nước trong biển lớn, nghĩa là các nước ở bán đảo Malaysia hay Java. Như vậy, chúng ta tin rằng, ít ra là bộ phận lớn, nói tiếng Nam Đảo.
Các di vật khảo cổ học phát hiện được tại Gò Cây Tung, Giồng Phệt, Giồng Cá Vồ như rìu tứ giác, bôn có mỏ, những loại hình công cụ phổ biến ở đây đã góp phần minh chứng cư dân Tiền Óc Eo nói tiếng Nam Đảo Malaysia và Java - vùng người nói tiếng Nam Đảo. Di chỉ Giồng Phệt và Giồng Cá Vồ rõ ràng có ảnh hưởng văn hóa Sa Huỳnh, có nhà khảo cổ học còn gọi cụm di tích này các di tích Sa Huỳnh phía Nam. Mà văn hóa Sa Huỳnh là văn hóa Tiền Champa, nghĩa là văn hóa của người nói tiếng Nam Đảo. Do đó có thể nói, các di tích, di vật của các di chỉ Tiền Óc Eo, như Gò Cây Tung, Giồng Phệt, Giồng Cá Vồ đã góp phần chứng minh cư dân Tiền Óc Eo nói tiếng Nam Đảo (5).
Điều đó có thể nhận định rằng, cư dân các văn hóa Tiền Óc Eo và do đó cả văn hóa Óc Eo, là những người nói tiếng Nam Đảo, chứ không phải là người của Khmer. Người Chân Lạp hay người Khmer chỉ đến sau, sau khi thôn tính Phù Nam, là cư dân nói tiếng Nam Đảo .
Tóm lại, Ba Chương trình khoa học được Thủ tướng Võ Văn Kiệt trực tiếp giao cho Trung Tâm KHXH &NV Quốc Gia (này là Viện Hàn lâm KHXH VN), do Viện Khảo cổ học tổ chức thực hiện, đã thu được kết quả đáng kích lệ. Những văn hóa khảo cổ được phát hiện, nghiên cứu, mà những đặc trưng văn hóa đó, không chỉ đã thực sự góp phần vào việc xác định truyền thống văn hóa dân tộc ta mà còn là nguồn tài liệu quan trọng, chân xác nhất, tin cậy nhất để khẳng định chủ quyền lãnh hải, lãnh thổ, tức biên giới quốc gia. Đó là những đóng góp của khoa học Khảo cổ vào nhiệm vụ chính trị của đất nước, vào sự phát triển của Khoa học xã hội. 
Nghiên cứu khảo cổ học Trường Sa, Tây Nguyên và Nam Bộ hiện nay vẫn đang được tiến hành và đã đạt được những thành tựu quan trọng, điều đó cho thấy tầm nhìn, trí tuệ của một nhà lãnh đạo xuất sắc, mang tích chiến lược của các chỉ thị của cố Thủ tướng Võ Văn Kiệt trong lĩnh vực văn hóa góp phần xây dựng và bảo về Tổ quốc. Tóm lược những kết quả của ba Chương trình khoa học này, là hành động thiết thực hướng tới kỷ niệm 100 năm ngày sinh của Ông.
....
(1) Làng Văn hóa các dân tộc Việt Nam kỷ niệm 11 năm thành lập. Theo Trang tin điện tử Thể dục Thể thao (Tổng cụ Thể dục Thể Thao).
(2) Phát biểu của Thứ trưởng Bộ VH,TT&DL Việt Nam, Hồ Tuấn Anh tại Hội nghị kỷ niệm 11 năm ngày thành lập Làng Văn hóa các dân tộc Việt Nam-theo Công thông tin điện tử Bộ VHTTDL.
(3) Hà Văn Tấn, 1996: Nhận xét về kết quả các chương trình khảo cổ học Trường Sa, Tây Nguyên, Nam bộ. Khảo cổ học, số 4, tr. 5 – 10.
(4) Bùi Minh Trí, Nguyễn Gia Đối, Nguyễn Khánh Trung Kiên (Cb), 2022: Văn hóa Óc Eo những phát hiện mới khảo cổ học tại di tích Óc Eo – Ba Thê, Nền Chùa 2017 – 2020. Nxb Khoa học xã Hôi, Hà Nội.
(5) Hà Văn Tấn, 1996: Nhận xét về kể quả các chương trình khảo cổ học Trường Sa, Tây Nguyên, Nam Bộ, Tc đd; Lương Ninh, 1996: Kết quả bước đầu của chương trình nghiên cứu Nam Bộ. Khảo cổ học, số 4, tr. 60 - 66.